Revision for “Bafokeng” created on February 12, 2012 @ 07:59:56
Title | Bafokeng |
---|---|
Content | Bafokeng get their name from a period of living in a region with a lot of dew (phoka). They called themselves “Ba-Phokeng” (those who live in a place of dew). Ba-Phokeng over time then evolved to Bafokeng. However, they still use ‘phoka’ as a term of endearment when they call each other. For the most part, many Bafokeng venerate the rabbit (‘mutla) - except perhaps those who come from “Masaleng-a- Phokeng” i.e. Phokeng (at/or near Rustenburg in South Africa). These Bafokeng from Masaleng-a- Phokeng venerate the tamed crocodile (koena), which is represented in their emblem as a closed-mouth crocodile. It is worth mentioning that, at one point, all Bafokeng in fact venerated the tamed crocodile.
i)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Manti,</em>
Oa Khaeeane Phokeng,
Jang kapele Manti ke eo
A tl’o re jella.
</blockquote>
ii)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Matlaokoane,</em>
Oa ba Mahlatsi ba futa haholo,
Ba futa ba boella sejaneng.
</blockquote>
iii)<blockquote><em>Mofokeng oa Mokhali oa Motlalane,</em>
Malemane malema-tsela,
Malema-thite-ka-mmoho-e-sale,
Ba se ke ba e phophotha.
</blockquote>
iv)<blockquote><em>Mofokeng oa Morareli’a Phole,</em>
Motho oa Maotoana-finyela,
Motho oa maoto,
Maoto a kaalo ka linaleli.
</blockquote>
v)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Maotoana finyela,</em>
Oa ma-Morareli’a Phohole,
Oa Maotoana a kaa ka linaleli,
A kaa ka joang ba Tšaane,
A kaa ka joang ba molelengoane,
Ba khom’a Mpiletsa, ngoan’a ‘Mope,
Tšoana Makara; ba ma-Manti’a ‘Mope.
Sakana-lenyane la ‘Mope le ikatise.
Lihlola-pula ke lihlola-monono.
Motho oabo Marareli’a Phohole,
Rarollang babo Mare lithapong,
Le bao re setseng,
Ha e le molato oa khomo le ka o bolela.
</blockquote>
vi)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Maotoana,</em>
Maotoana a kaalo ka linaleli.
Ma-Maja-litsebe-tsa-mmutla-o-le-tala,
Oa ‘Mantsane Molelengoane.
</blockquote>
vii)<blockquote><em>Mofokeng oa Maotoana-finyela</em>
Maotoana a kaalo ka linaleli,
Ma-Morareli’a Phole!
Lona ba ha Makara le leshano,
Maja-mmutla-o-le-tala
Ba o tšehle litsebe.
</blockquote>
viii)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Manti’a ‘Mope,</em>
Molemane molema-mohaila,
Malema feela a se ke a phophotha!
A khomo nkhate ea ‘Masebothoane,
Khomo e hatile Mochaoane mono;
Ea hata o monnyane oa leotoana.
Oa tebetebe reketla Ramakhobole
Tsoetse li oele
Li oele ka matsoele le ka lifuba!
Oabo Kholu, morotoli.
</blockquote>
ix)<blockquote><em>Mofokeng oa Mare-a-Tsikoane,</em>
Motho oa ma-Naleli-e-nyenyane
Mor’a Mallane.
</blockquote>
x)<blockquote><em>Mofokeng oa Mokhali oa Motlalane,</em>
Malemane, malema-tsela,
Malema-tšimo-ka-mmoho
A se ke a phophotha!
Theosa moluoane Ramaliele.
</blockquote>
xi)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Ntsukunyane,</em>
Oa Kata’a Sefiri,
Bakhoele-bakhoejana
Ba titima mabitleng.
Ha le e-ja lipolokoe le ba time!
</blockquote>
xii)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Ntsukunyane’a Kata’a Sefiri,</em>
Bakhoejana ba titima mabitleng,
Ba batolotsana le ba bathamahana!
Oa ma-Mare rarollang babo Mare lithapong.
Lija-mmutla-o-le-tala,
Le se’na le o roba senoko thoahla!
Fokoletsang bakhoele lipolokoe,
Ha ba ata ba tla re bolaea.
</blockquote>
xiii)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Tšele</em>
Oa Lekotoane,
Motho oa ‘Mamulane’a Motlatla,
A tšela noka e tletse tsoete!
</blockquote>
xiv)<blockquote><em>Mofokeng oa Tšele’a Lekotoane, </em>
Oa boli le bokopa, le tsoa tšela,
Le tla le litetsoanyana!
Motho oa ma-Mnamulane’a Motlatla!
Ba ho ja ‘mutla o le tala,
Ba o ja le litsebe!
Lekoeekoee ke la’ng ka ha Tšele?
Ho suhuoa kobo marapo,
Ho sehoe ho roaloe maotong le matsohong,
Ha e sa le ba ha Tšele, e se e le ba ha Tšeana!
</blockquote>
xv)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Tšeele oa Lekotoane,</em>
Oa ha ‘Maleboli-le-tetemisa-litetsoana
Le ntse le re:
“Lengoaangoaa ke la’ng?
Ke la’ng baneng ba Tšeele?”
</blockquote>
xvi)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Tšeele </em>
Motho oa Lekotoane,
Oa lekoeekoee ke la’ng ho ba Tšeele,
Ho behoa marapo
Ho roaloa maotong le matsohong.
Ke motho oa ‘Mamulane-a-motlatla,
Matsoa-Kubetu nokeng ea Tšeele.
</blockquote>
xvii)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Makara,</em>
Motho oa Manti’a ‘Mope!
Ngoan’a holiotsoana le letšoana Makara,
Ha le lume feela, le hlola pula.
Mahlola-pula ke monono, Makara,
Motho oa ma-Maotoana-finyela,
Motho oa ma-Morareli’a Phole.
</blockquote>
xviii)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Maotoana-finyela</em>
Oa maotoana a kaa ka linaleli,
A tšoana le joang ba molelengoane.
O thebe e ntšo moloi’a lithebe
Oa mohats’a Nkaki le Mahanyapa.
A! Makara pula o e rutoa ke mang?
O e rutoa ke mosali oa hae,
O e rutoa ke ‘Malesekele.
</blockquote>
xix)<blockquote><em>Mofokeng oa Maotoana-finyela!</em>
Oa ma-Morareli’a Phohole,
Oa maotoana a kaa ka linaleli,
A kaa ka joang ba molelengoane.
Ba khom’a Mpiletsa, ngoan’a ‘Mope,
Tšoana Makara;
Ba ma-Manti a ‘Mope.
Sakana-lenyane ke lihlola-monono.
Motho oabo Morareli’a Phohole,
Rarollang babo Mare lithapong,
Le bao re setseng!
Ha e le molato oa khomo, le ka o bolela.
</blockquote>
xx)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Mahase,</em>
Oa ha Rampeoane,
A hase likhomo,
A hase le batho,
A hase le lipulungoana naheng.
Ba ha Mahooana eka likepolana,
Eka linku li nyolosa mokhoabong.
Batho ba ha Mangole,
Batho ba ha ‘Makhomo-li-matha-le-bosiu-Shapuoe,
Ha li e-n’o tsoha li le maphoka,
Ebe eke li ka fehleloa moratha.
</blockquote>
xxi)<blockquote><em>Mofokeng oa Mahooana,</em>
Motho oabo Tlalane,
E n’e siile likhomo sehlabeng,
Motheta-polokoana-ea-mabele.
</blockquote>
xxii)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Mahooana,</em>
Motho oabo Tlalane!
Tsebe-chitjanyana motho oa ma-Pule,
Teleka li-mmamoroeroe,
Ba ha Mahooana eka likepolana,
Eka linku linyolosa mokhoabong.
</blockquote>
xxiii)<blockquote><em>Mofokeng!</em>
Lehooana labo Tlalane!
Mahooana eka likepolane,
E ka linku li nyoloha mokhoabong.
Motho oa Khabele’a Mahooana,
Oa Khabele’a Tsatsi, ngoan’a Molikeng;
Motho oa Mahase oa hasa, Rampeoane,
A hasa likhomo, a hasa le batho.
Ngoan’a Mangole le Mangojane,
Oa Mahatany’a bo-Mochona,
Seoehlaasana se kamora’ Thithisi’a lithebe.
</blockquote>
xxiv)<blockquote><em>Mofokeng Mokomana!</em>
Ke le motho oa ma-Mare!
Rarollang babo Mare lithapong,
E ka ba molato oa motho,
E ka ba oa khomo, le o bolele.
Mokalakale, Molip’a Komane,
An’a tsofala, likhomo ra li hloka.
Mohloai Komane o hloaea likhomo
A hloaee le batho.
Mokopu o motolotsana, Kokami,
Ha oa rara, oa fihla hole-hole.
</blockquote>
xxv)<blockquote><em>Mofokeng Mokomana!</em>
Oa ma-Morareli’a Phohole!
Rarollang babo Mare lithapong.
Ba rarehile ke ho ja hlooho ea khomo;
Ba jele hlooho ea khomo e le baena.
</blockquote>
xxvi)<blockquote><em>Mofokeng Mokomana!</em>
Mofokeng oa ma-Rakubu,
Oa Molip’a Komane!
Mokaalakale rea eletsa,
Re hloka likhomo,
Beng ba tsona ba re fa marath’a lilepe.
Maja-mmutla-o-le-tala!
Mokaalakale o se k’a tsofala.
Khomo li bona seoli, li hahele,
Li bone seoli li re ke sakeng.
</blockquote>
xxvii)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Hlono ea phoma,</em>
E phometse ba ma-Mangoejane!
Lemphane la matlapa ha le ribolloe.
Ba sa rueng khomo e khoabana!
</blockquote>
xxviii)<blockquote><em>Mofokeng Mophohole!</em>
Oa ma-Mare’a Tsike!
Ngoan’a Mare o ila nama, Motsapi,
O ila nama e kopane le phieo,
E kopane le mokokotlo, Motsapi!
Ke oabo Mare moshemane,
Ea sa beseng morarana.
</blockquote>
xxix)<blockquote><em>Mofokeng Mophohole </em>
Oa ma-Khotholisane!
Oa Napo oa Phohole,
Oa lenepa-hlooho, leqobisa-mmele!
Ha ea thunya pulumo’a Matšasa,
E b’eke sekokotane, Raliopelo!
Ba maotoana a kaa ka linaleli,
Ba maotoana finyella likhopong!
Ke babo Tseki le Tsekinyane.
</blockquote>
xxx)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Lijane’a Tlopo!</em>
Oa ma-Khunoan’a Lijane!
Oa ma-Masisitlo, Maleleka!
Khomo ha e fete motse’a Lijane,
E ka o feta ho iloe masimong,
Ho iloe ho khitla lehola.
</blockquote>
xxxi)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Lijane! </em>
Motho oa ha Pulumo ea hlaba,
E hlabile ntjana e rolonyana!
Beng ba lintja ba setse bal la,
Ba setse ba itlhakola menyepetsi!
Selepe se mali, se malobolobo.
</blockquote>
xxxii)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Pulungoan’a Phahla,</em>
Oa ma-Khomo-ha-e-tsoale-bosiu,
Ha e tsoala bosiu e a hlola.
E ka khona e tsoale motšeare
Bashanyana ba e shebile,
Banana ba e hlabele meluluetsane.
</blockquote>
xxxiii)<blockquote><em>Mofokeng oa Mohaila-Tsepa,</em>
Oak homo nkhate, oa ma-Sebothoana!
Khomo e balile Moshao monoana
O monnyane oa leotoana.
Motho oa ma-Mmope
Otsoetse a teleteletsa,
A b’a ‘n’a sunya le mahaheng.
Motho oa ma-Maotoana-finyela,
Oa maotoana a kaa ka linaleli,
A kaa ka joang ba molelengoane.
Ngoana, mpitsetse Sebili kamoo!
</blockquote>
xxxiv)<blockquote><em>Mofokeng oa ha Molise!</em>
Motho oa ha ma-Semonoko!
Senoa, nkho ea mafura a lefehlo, se e qete.
Ba ha Malekele
Ba lekellang tlalo la khomo lele metsi
Ba re baa le suba.
Maja-mmutla-o-le-tala.
Ba o tšohla litsebe.
</blockquote>
xxxv)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Morareli’a Phole!</em>
Oa ma-Selai sa Matšasa!
Motho oa ma-Mphu’a Phatlane!
Tutubalang e moholo a koenye;
E moholo o koenya bokoilitane.
Batho ba maja-mmutla-o-le-tala.
</blockquote>
xxxvi)<blockquote><em>Mofokeng oa maoto-mane!</em>
Oa Mahlaku!
Oa Makhasane, Rasehlomeng!
Motho oa ‘Mamoliehi,
Oa mahlaba-poli-ka-nokaneng.
</blockquote>
xxxvii)<blockquote><em>Mofokeng Molalatsi!</em>
Motho oa ma-Semona-monoa,
Eo e-reng ha a bona khom’a motho
A re: “Mh! Eka eka e ka be e le ea ka!”
</blockquote>
xxxviii)<blockquote><em>Mofokeng oa Tšoana</em>
Oa Tšoana-Kholokoane-ea-Mmamakhabane,
La ikholoka la ipeha khorong;
La re: jang-jang kapele
Manti ke eo a e-tla,
Ke batho ba ha Sefali sa ha Kotoee!
</blockquote>
xxxix)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Morokonyane’a thota!</em>
Letotomana lenyela-tlatlaneng,
Lelepeletsa-mokota-ka-lilomo.
</blockquote>
xl)<blockquote><em>Mofokeng oa ha ma-Tututu!</em>
Oa ha Mosetsana!
Lepulungoana-Phahla!
Haeso khomo ha e tsoale bosiu,
E tsoala motšeare banana ba e shebile,
E bonoa ke Tsime le Bothepane.
</blockquote>
xli)<blockquote><em>Mofokeng oa ma-Morokonyane’a thota!</em>
Letotomana lelula-tlatlaneng,
Lelepeletsa mmalo-ka-lilomo.
</blockquote>
xlii) <blockquote><em>Mofokeng oa Mantho e kholo</em>
E a khopa, Ramotšelisi,
E khopa basali ba batho,
Ke motho oa Maletlapa-ha-le-ribolloe,
Ha o ka le ribolla, o ka bona ntho tse kholo!
</blockquote>
xliii) <blockquote><em>Mofokeng oa ha Khetsi’a Malekele,</em>
Batho ban eng bal eke letlalo la khomo,
Le eso ho faloe,
La ba hlola, la koala batho ba Lijana,
Batho ba mohlano o mofubelu,
O reng tlere-tlere!
</blockquote>
xliv) <blockquote><em>Mofokeng,</em>
Ngoana khomo e tšoana,
Khomo ea seema-ka-lelebe-thoteng,
Ea ‘na ea hlaba mangope ho heleha,
Ke Lemphane,
Ke ngoana khomo e tšoana,
Ke motho oa ma-Nnyoana!
</blockquote>
xlv) <blockquote><em>Mofokeng oa ha Lijana,</em>
Ha ke matha lebatha le a nkhopa,
Feela batho ha ba mpona, ba ntelekisa,
Le moo ba mponang teng,
‘Me ke sa je letho la motho!
</blockquote>
xlvi) <blockquote><em>Mofokeng, Lemphane,</em>
Ke mor’a Patsa,
Ke motho oa Matlapa-ha-le-ribolloe!
</blockquote>
xlvii) <blockquote><em>Mofokeng oa ma-Ntsukunyane,</em>
A Kata’a Sefiri,
Re bakhoele, rona,
Re titima mabitleng!
</blockquote>
xlviii) <blockquote><em>Mofokeng oa Lijana,</em>
Ke ngoana Mare,
Mare a Ntsikoe,
Le ba raretseng bana ba Mare,
Ba se na molato?
Molato oak homo o ka be o boleloa,
Re mpe re o lefe.
Le ba tlatlapelang bana baa?
Le ba otlelang?
Hobane ha ba utloe,
Molato oa bona re ka mpa ra o lefa,
Ke bana ba Pulumo,
Ba Pulumo ea Lephahla!
</blockquote>
xlix) <blockquote><em>Mofokeng oa Lijana, </em>
Ke ngoana ma-Mare,
Mare a Ntsikoe,
Le ba raretseng bana ba Mare,
Ba se na molato?
Molato oak homo o ka be o boleloa,
Re mpe re o lefe.
Le se ke la mo otla,
Ha a utloe,
Ke ngoana mali a Phohole,
Ke ngoana ea kharametsoang,
Ha a kharametsoe ka bokhopo,
O kharametsoa ka tumelo!
</blockquote>
l) <blockquote><em>Mofokeng,</em>
Oa ha Malejoe-ha-le-ribolloe,
Ha o ka le ribolla o tla bona kilibitla,
Mofokeng e motelele,
Thella, o oele!
Tsuu, khotlonono,
Khatla! Lomo se methati e leshome,
Mola thoteng ha bale ba khiba,
Ngope le ka tloloa ke ngoale e telele,
E khutšoane e ka robeha menotoana,
Mofokeng, qhanolla lipere li fule,
Ntoa boholo-holo ke ea hosasa,
Rona ha re sa bona tse fulang ka lisale!
</blockquote>
li) <blockquote><em>Mofokeng,</em>
Ke Lehooana labo Tlalane!
Ke motho oa Mahase’a Rampeoana,
Ke hasa likhomo,
Ke hasa le batho,
Ke hasa le lipulungoana naheng,
Ke ngoana tau ea ma-Tsebela,
Nong ha le ntje, mmane a mpone,
Le tšaba ho tšoehla molomo!
</blockquote>
lii) <blockquote><em>Mofokeng oa ha Tšele,</em>
Oa ma-Mmulane’a Motlatla,
Ho itsoe shoii, shoii!
Ho uoe kae?
Ho uoe ha ‘Makepile letsemeng,
Lebuli le hlaha kae?
Le hlaha motjeng,
Le bebenya litelu!
</blockquote>
|
Excerpt |